Wnioskiem z dnia 17 stycznia 2017 r., Rzecznik Praw Obywatelskich realizując swoje ustawowe uprawnienia wystąpił do Sądu Najwyższego o rozstrzygnięcie przez skład siedmiu sędziów Sądu Najwyższego rozbieżności w wykładni prawa występujących w orzecznictwie sądowym w zakresie dotyczącym następującego zagadnienia prawnego:
„Czy rozstrzygając o warunkowym przedterminowym zwolnieniu sąd stosuje również ogólne dyrektywy wymiaru kary (art. 77 § 1 w zw. z art. 56 w zw. z art. 53 k.k.), czy też orzeka wyłącznie w oparciu o przesłanki wskazane w art. 77 § 1 k.k.?”
Dotychczas bowiem istniały dwie linie orzecznicze skłaniające się – pierwsza ku opcji orzekania o warunkowym przedterminowym zwolnieniu na podstawie przesłanek wynikających zarówno z treści art. 77 § 1 kodeksu karnego (KK), jak i ogólnych dyrektyw wymiaru kary tj. art. 53 KK, art. 54 KK, art. 55 KK oraz art. 56 KK – druga natomiast opowiadająca się za tym, iż przesłankami udzielenia (bądź nie) skazanemu warunkowego przedterminowego zwolnienia mogą być wyłącznie kryteria wynikające z brzemienia przepisu art. 77 § 1 KK. Zarówno Rzecznik Praw Obywatelskich jak i występujący w sprawie prokurator Prokuratury Krajowej opowiedzieli się za zasadnością drugiej z istniejących linii orzeczniczych.
Na tak postawione jak powyżej pytanie Sąd Najwyższy w składzie siedmiu sędziów dnia 26 kwietnia 2017 r. w sprawie o sygn. akt I KZP 2/17 podjął uchwałę następującej treści:
„Podstawę orzekania o warunkowym przedterminowym zwolnieniu z odbycia reszty kary pozbawienia wolności stanowią kryteria określone w art. 77 § 1 k.k., nie są natomiast przesłankami rozstrzygania w tym przedmiocie dyrektywy wymiaru kary określone w art. 53 k.k., art. 54 § 1 k.k. oraz w art. 55 k.k. (art. 56 k.k.).”
Pomimo tego Sąd Najwyższy zauważył w swoich rozważaniach prawnych, że zachodzi wyjątek, gdzie dyrektywy wymiaru kary, ze względów systemowych, będą miały znaczenie dla kwestii warunkowego przedterminowego zwolnienia. Wyjątek ten dotyczy jednak tylko przy okazji wynikającej z możliwości stworzonej w art. 77 § 2 KK wyznaczenia surowszych minimów odbytej kary pozbawienia wolności pozwalających skazanemu ubiegać się o warunkowe zwolnienie. Uprawnienie to przyznano jednak wyłącznie sądom meriti rozpoznającym sprawę, które wymierzając bezwzględną karę pozbawienia wolności określić mogą surowsze ograniczenia czasowe niż przewidziane w art. 78 KK.
Podsumowując należy jednak za Sądem Najwyższym powtórzyć, że w przypadku instytucji warunkowego przedterminowego zwolnienia co do zasady należy orzekać o nim jedynie w oparciu o przesłanki zakreślone treścią art. 77 § 1 KK.