Co do zasady w postępowaniu cywilnym na wniosek strony sąd w przypadku wygranej zasądza na rzecz tejże strony zwrot kosztów procesu, w tym zwrot kosztów zastępstwa procesowego, a więc poniesione przez wygranego celowe i niezbędne opłaty i wydatki oraz koszty ustanowienia przez wygranego profesjonalnego pełnomocnika, z którego usług w postępowaniu strona wygrywająca sprawę korzystała. Czy takie same zasady obowiązują w postępowaniu karnym?
Zgodnie z art. 632 Kodeksu postępowania karnego cyt. „Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, w razie uniewinnienia oskarżonego lub umorzenia postępowania koszty procesu ponosi:
1) w sprawach z oskarżenia prywatnego – oskarżyciel prywatny, a w razie pojednania się stron – oskarżyciel i oskarżony w zakresie przez siebie poniesionym, jeżeli strony w zawartej ugodzie nie uregulowały tego inaczej;
2) w sprawach z oskarżenia publicznego – Skarb Państwa, z wyjątkiem należności z tytułu udziału adwokata lub radcy prawnego w charakterze pełnomocnika pokrzywdzonego, oskarżyciela posiłkowego albo innej osoby.”
Uniewinnienie oskarżonego lub umorzenie wobec niego postępowania wprowadza zatem zasadę, że nie ponosi on kosztów procesu. W takich sytuacjach obciążają one oskarżyciela prywatnego – w sprawach z oskarżenia prywatnego i Skarb Państwa w sprawach z oskarżenia publicznego.
Znaczy to przede wszystkim, że także i koszty poniesione na ustanowienie obrońcy w sprawie karnej, w przypadku uniewinnienia lub umorzenia postępowania (nie dotyczy to jednak zastosowania instytucji warunkowego umorzenia postępowania) powinny zostać oskarżonemu zwrócone. Wysokość tych kosztów limitowana wysokością rzeczywiście poniesionych wydatków przez oskarżonego z tytułu ustanowienia obrońcy. Dodatkowym limitem wysokości zwracanych jest wysokość stawek maksymalnych określonych w odpowiednim rozporządzeniu. Poniesione na obronę koszty powinny być udokumentowane, by mogły zostać uwzględnione. W sytuacji gdy tak się nie stanie i nie zostaną one udokumentowane, możliwe jest zasądzenie tychże kosztów według stawek określonych w odpowiednim rozporządzeniu.
Sąd, rozstrzygając o kosztach procesu poniesionych przez oskarżonego z tytułu ustanowionego przez niego obrońcy z wyboru, nie jest upoważniony do weryfikowania opłaty określonej w umowie zawartej między adwokatem a klientem, tylko gdy ustalone wydatki rzeczywiście zostały poniesione oraz jeżeli mieszczą się one w granicy przewidzianej w stawkach dla takich wydatków, a więc między stawką minimalną a maksymalną określoną przepisami stosownego rozporządzenia.
Podobne zasady zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów reprezentacji przez profesjonalnego pełnomocnika oskarżyciela prywatnego, odnoszą się do sytuacji gdy wyrokiem uwzględnione zostają racje oskarżyciela prywatnego, a oskarżony zostaje skazany. Wówczas to oskarżony ponosi koszty z tym związane i obowiązany jest zwrócić je oskarżycielowi prywatnemu.