Często zdarza się tak, że spadek zostaje rozdysponowany przez zmarłego za pomocą testamentu – w całości lub w części. Spadkodawca ma prawo przy tym uczynić to w sposób dowolny tzn. np. zapisać całość lub część swojego majątku krewnemu lub osobie obcej. Możliwych konfiguracji jest wiele. Nierzadkie są sytuacje, gdy na spadkodawcę wywierana jest mniejsza lub większa presja odnośnie sporządzenia testamentu określonej treści, także niekiedy przybierająca formę szantażu emocjonalnego i to czasem wobec osoby w podeszłym wieku, schorowanej oraz będącej uzależnioną od osób nalegających na sporządzenie testamentu. Czy zatem testament sporządzony w takich warunkach, pod wpływem nacisków, będzie ważny?
W uzasadnieniu postanowienia z dnia 14 grudnia 2011 r. Sąd Najwyższy zawarł w powyższym temacie istotny pogląd, stwierdzając, że „Na gruncie art. 945 § 1 pkt 1 k.c., który w szczególny sposób chroni swobodę testowania nie wskazując, nawet przykładowo, jakichkolwiek przyczyn mogących ją wyłączać, należy przyjąć, że choroba testatora i ogólny stan jego zdrowia, które doprowadziły do takiego osłabienia jego aktywności i siły woli, że nie jest zdolny, mimo posiadania świadomości, do przeciwstawienia się naciskom osób, bez których opieki nie może egzystować – wyłącza swobodę testowania. Jest to bowiem niewątpliwie stan wynikający z przyczyny wewnętrznej: choroby lub wieku testatora osłabiających jego aktywność i siłę woli tak, że nie jest w stanie przeciwstawić się sugestiom i naciskom osób trzecich, pod których wyłączną opieką pozostaje, nalegających na określony sposób testowania, a zatem nie jest w stanie swobodnie powziąć decyzji i wyrazić swojej ostatniej woli. Testament sporządzony w takich okolicznościach jest nieważny z przyczyn określonych w art. 945 § 1 pkt 1 k.c.”
Oczywiście samo twierdzenie przed sądem, że testament jest nieważny, osoby na to się powołującej, nie wystarczy i koniecznym będzie przeprowadzenie, często długiego i żmudnego, kompleksowego postępowania dowodowego, by wykazać nieważność testamentu i tym samym go podważyć. Wiele zależeć będzie także od przymiotów osobistych spadkodawcy, tego w jakim stanie znajdował się w chwili sporządzania testamentu, czy też w chwili śmierci. Należy także podkreślić, że każdą sprawę należy rozpatrywać indywidualnie, bowiem rzadko zdarza się, by dwie sprawy były identyczne. Wobec tego może okazać się, że w dwóch podobnych sprawach zapadną różne rozstrzygnięcia.
Inną jeszcze kwestią jest, że w przypadku rozrządzenia swoim majątkiem przez spadkodawcę za pomocą testamentu, co do zasady możliwe jest wysunięcie w stosunku do spadkobierców testamentowych lub zapisobierców windykacyjnych roszczenia o zachowek, o ile rzecz jasna osoba chcąca wysunąć takie roszczenie jest w ustawowym kręgu osób uprawnionych do zachowku i nie zachodzą inne negatywne przesłanki do żądania zachowku, ale to już temat na osobny wpis.